Bạch cương tằm – Vị thuốc đa công dụng trong y học cổ truyền

Bạch cương tàm là một dược liệu Đông y phổ biến, chữa nhiều bệnh lý khác nhau như đau đầu, viêm amidan, viêm họng kèm đờm, khản tiếng, mất giọng, đau họng, cải thiện sinh lý nam, giảm rong kinh và khí hư nữ, hỗ trợ làm đẹp da.

• Ngũ linh chi: Vị thuốc quý trong YHCT từ phân loài sóc bay
• Ong đen – Thần dược từ thiên nhiên cho sức khỏe
• Câu đằng: Vị thuốc quý trong Y học cổ truyền và hiện đại

Bạch cương tàm, xuất phát từ con tằm ăn lá dâu, là một trong những dược liệu phổ biến trong lĩnh vực Đông y. Nó có khả năng chữa trị nhiều bệnh lý khác nhau, bao gồm đau đầu do phong nhiệt, viêm amidan, viêm họng kèm đờm nhiều, khản tiếng, mất giọng, đau họng, cải thiện tình trạng yếu sinh lý ở nam giới, giảm triệu chứng rong kinh và khí hư ở nữ giới, cũng như hỗ trợ làm đẹp da cho phái đẹp.

Để hiểu rõ hơn về Bạch cương tàm, hãy theo dõi bài viết sau đây từ một giảng viên Cao đẳng Dược – Trường Cao đẳng Y dược Pasteur nhé!

1. Bạch cương tàm là gì?

Tên gọi khác: Cương tàm, Cương trùng, thiên trùng, trong tiếng Việt gọi là tằm vôi, …

Tên khoa học: Bombyx cum Botryte – Họ: Tằm Bombycidae

Tên gọi “Bạch cương tàm” xuất phát từ con tằm vôi có màu trắng, là con tằm ăn lá dâu. Đặc biệt khi chúng bị nhiễm khuẩn Botrytis bassiana Bals và qua đời. Trong trạng thái này, chúng trở nên màu trắng và cứng khô.

2. Đặc điểm thực vật bạch cương tằm

Bạch cương tàm là một loại dược liệu phổ biến trong Đông y, có nguồn gốc từ con tằm ăn lá dâu. Thân của bạch cương tàm có hình dạng trụ tròn, cong queo, với việc chia đốt rất rõ rệt. Kích thước của thân bạch cương tàm thường dao động từ 3-5cm chiều dài và 0,5-0,7cm chiều rộng.

Bề ngoài của thân bạch cương tàm thường có những nếp nhăn và màu sắc thường là trắng bẩn hoặc nâu xám, có thể có những vết đốm.

Mặt bên trong thân thường có màu lục nâu hoặc xám nâu, và có chất liệu cứng giòn, dễ bẻ gãy. Khi bị bẻ gãy, vùng bể sẽ có màu xanh nâu và phát ra một mùi hơi khắm, cùng với một vị hơi đắng.

3. Bộ phận dùng – Thu hái, chế biến:

– BPD: Bạch cương tàm (Tằm vôi)

– Thu hái và quy trình sơ chế biến:

Bước 1: Thu hoạch tằm vôi từ các nơi nuôi tằm, sau đó rửa sạch.

Bước 2: Tằm vôi sau khi rửa sạch được phơi dưới ánh nắng nhẹ hoặc sấy nhẹ trên lửa nhỏ để làm khô.

– Cách bào chế có thể thực hiện theo các cách sau:

+ Theo Trung y: Vào giữa tháng 4 – 5, chọn những con tằm chết cứng do bị nhiễm vi khuẩn, phơi khô nơi có gió hoặc nắng. Sau đó, tằm vôi được đặt vào bình hút ẩm chứa vôi sống hoặc sấy khô, hoặc ngâm nước trong gạo nếp qua đêm trước khi sử dụng. Khi ngâm trong nước gạo, nhẹ nhàng khuấy bằng tay để tơ và nước bỏ ra, sau đó vớt ra, tiếp tục phơi hoặc sấy khô.

+ Theo kinh nghiệm Việt Nam: Ngâm tằm vôi trong nước vo gạo nếp một ngày để tạo độ nhớt và dầu nổi lên mặt nước. Sau đó, vớt ra và sấy khô trên lửa nhỏ, loại bỏ miệng đen, lông vàng để làm cho tằm khô hơn trước khi đốt cháy trên lửa nhỏ đến khi khô hoàn toàn.

Một phương pháp khác là sao tằm vôi với cát vàng hoặc rượu rồi sấy khô.

Lưu ý quan trọng: Không nên chọn loại bạch cương tàm có thân cong queo hoặc ruột ướt đen, vì thường đây là loại tằm đã chết trước khi được chế biến với vôi, và việc này có thể dẫn đến sản phẩm giả.

Bảo quản: Bạch cương tàm cần được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ẩm ướt và bụi bẩn.

Sản xuất hiện đại: Ngày nay, cách sản xuất bạch cương tàm hiện đại bao gồm việc phun vi khuẩn Batrytis Bassiana Bals lên con tằm có chiều dài khoảng 4-5cm. Sau khi tằm nhiễm khuẩn và chết, chúng thường trở nên cứng và trắng, sau đó được sử dụng để chế biến thành thuốc.

4. Thành phần hóa học

Hiện tại, vẫn chưa rõ hoạt chất cụ thể trong bạch cương tàm, tuy nhiên, các thành phần đã được xác định trong nó bao gồm:

– Bạch cương tằm chứa 67,44% protid, 4,38% lipid, chất béo, 6,34% tro và 11,34% độ ẩm.

các loại vitamin A, B2, D, các chất khác như: edycten, beau vercin, acid amin, stoerol, corticoid, amoni oxalat.

– Một số nghiên cứu của Nhật Bản đã chỉ ra rằng chất protid trong bạch cương tàm có tác dụng kích thích hoocmon vỏ thượng thận.

4. Tác dụng dược lý

* Theo y học cổ truyền:

Theo các tài liệu cổ, bạch cương tằm có vị mặn the, hơi hôi, tính bình, không độc, được quy vào các kinh tâm, can, tỳ, phế,

Có tác dụng: khu phong hóa đàm, tiêu độc, chống viêm, giảm ho, chữa kinh giản, cổ họng sưng đau, mất tiếng, trúng phong, ho hen, khó thở.

Chủ trị: Bạch cương tàm là vị thuốc dân gian chỉ dùng chữa các bệnh trong dân gian như trẻ em co giật, quấy khóc đêm, cảm mạo, mất tiếng, xuất huyết não, sưng đau họng, liệt dương ở nam, băng huyết ở nữ, tiết dịch khí hư màu trắng hoặc đỏ, đau bụng sau sinh.

Cũng được sử dụng để điều trị các vết thâm trên da mặt.

– Liều dùng thông thường là 4-8g mỗi ngày, có thể sử dụng dưới dạng nước sắc hoặc thuốc bột. Nó cũng có thể được kết hợp với quả mơ muối, giã nát và làm viên ngậm, sau đó nuốt dần để chữa trị viêm họng.

* Theo y học hiện đại: Hiên nay chưa thấy tài liệu nghiên cứu.

6. Một số bài thuốc chữa bệnh từ bạch cương tằm

6.1 Chữa trị sốt cao, co giật: 

• Bạch cương tàm, bọ cạp, phục linh, phục thần, bán hạ chế, viễn chí, mạch môn, thiên ma, nam tinh – mỗi vị 12g.
• Đảng sâm 16g.Thạch xương bồ 8g.Bối mẫu, chu sa, hổ phách, trần bì – mỗi vị 6g.
• Đem tất cả được tán nhỏ và trộn với trúc lịch (nước ép từ cây tre non), gừng, cam thảo để nấu thành cao. Sau đó, trộn với bột trên để tạo thành viên bằng hạt đỗ xanh.
• Mỗi ngày uống 40 viên chia làm hai lần trước khi lên cơn.
• Hoặc có thể dùng bài thuốc khác: Bạch cương tàm 8g, bọ cạp 8g, địa long 6g.
• Tất cả được nghiền nhỏ, sắc với 200ml nước, sau đó uống trong một lần trong ngày.

6.2 Chữa trị viêm loét miệng: 

• Bạch cương tằm 5g, bọ cạp 3,5g (sao tồn tính), xuyên ô 3,5g, hoàng liên 2,5g, cam thảo 1g.
• Tất cả được tán nhỏ và rây bột mịn; uống 1g với nước sắc lá bạc hà mỗi ngày. Dùng 3-5 ngày.

6.3. Chữa trị những người uống rượu, bị phát ho dữ dội

• Bạch cương tàm bồi khô làm bột, uống khoảng 4g/lần, dùng nước trà làm thang để uống.

6.4. Chữa sâu răng hoặc vì gió mà đau răng

• Bạch cương tàm sao với Tàm thuế chỉ thì đốt, 2 vị lượng bằng nhau,
• Đem làm thành bột và sát vào chỗ răng đau, rồi súc miệng sạch lại.

6.5. Chữa trị người mặt bị nhám đen hoặc sần sùi lâu ngày không khỏi

• Bạch cương tàm làm thành bột, sau đó hòa với nước rồi bôi da mặt.

6.6. Chữa đau đầu do phong nhiệt: 

• Bạch cương tàm, cao lương khương lượng bằng nhau, đem sấy khô tán bột,
• Uống 1,5g/lần với nước sắc đại táo.
• Hoặc bạch cương tàm, mộc tặc và kinh giới mỗi vị 6g, tang diệp 9g, sinh cam thảo 3g,
• sắc uống ngày 1 thang. Uống 3-5 ngày

6.7. Chữa trị phụ nữ đang nuôi con mà mạch sữa không thông

• Bạch cương tàm làm thành bột, dùng rượu để uống 12g, sau đó lấy dầu mè và nước trà để đổ vào đầu vú, rồi dùng lược hoặc tay con gái vuốt xuôi như chải để kích thích dòng sữa. Làm khoảng ba mươi lần để sữa chảy ra.
• Hoặc trong trường hợp sản phụ thiếu sữa, dùng bột bạch cương tàm 6g uống với rượu nhạt mỗi ngày một lần. Uống trong vòng 5-7 ngày.

6.8. Hỗ trợ chữa trị liệt dương, di tinh: 

• Dùng bột bạch cương tàm 5g, chiêu với một chén nhỏ rượu trắng. Uống mỗi ngày 2 lần, sau bữa ăn khoảng 2 giờ. Dùng liên tục trong vòng 3-4 tuần. Hoặc có thể ngâm bạch cương tàm 40g vào 400ml rượu gạo 30-35 độ. Sau 3-4 tuần, sử dụng ngày 3 lần, mỗi lần 30-50ml.
• Uống trước khi ăn hoặc trước khi đi ngủ.

6.9. Chữa trị ngứa da, mày đay:

• Bạch cương tàm, khổ sâm, địa phụ tử mỗi thứ 10g, ma hoàng 5g, thích tật lê 15g,
• Đem sắc uống 1 thang/ngày. Uống trong 1 tuần.

6.10. Chữa trị mất tiếng, khàn tiếng do viêm thanh quản:

• Bạch cương tàm, kha tử, mội vị 10g, đem tán bột dùng để ngậm và nuốt dần, ngày 3-5 lần.

6.11. Chữa tàn nhang, mụn trứng cá

• Bạch cương tằm, bạch cập, bạch đinh hương, bạch khiên ngưu, bạch tật lê mỗi vị 110g; 75g bạch chỉ; bạch phụ tử và  bạch linh mỗi vị 18g, 50g tạo giác và một ít đậu xanh..
• Tạo giác làm sạch, bỏ vỏ, tước xơ, đem sấy khô cùng các vị thuốc khác rồi tán tất cả thành bột mịn, cho vào hủ thủy tinh đậy kín để dùng dần
• Mỗi tối, lấy một ít bột thuốc và hòa với nước ấm để tạo thành một hỗn hợp kem.
• Điều dưỡng, giảng viên Cao đẳng Điều dưỡng TPHCM hướng dẫn Thoa một lớp mỏng của hỗn hợp này lên da mặt và cơ thể.sau 30 phút rồi rửa sạch bằng nước
• Thực hiện thường xuyên sẽ giúp giảm tàn nhang, mụn trứng cá và cung cấp cho da sự sáng mịn và mềm mại.

7. Những lưu ý khi dùng:

Khi dùng bạch cương tằm cần tuân thủ và lưu ý các vấn đề sau:

– Không nên kết hợp Bạch cương tằm với các loại thuốc như cát cánh, phục linh, phục thần, tăng phiêu tiêu, trừ khi được chỉ định bởi bác sĩ chuyên môn.

– Không nên dùng bạch cương tằm, nếu mắc các bệnh lý trên mà không có ngoại tà.

– Không nên dùng trong các bệnh không phải do phong nhiệt gây ra.

– Tránh sử dụng Bạch cương tằm cho những người bị trúng phong, cấm khẩu, trẻ em có triệu chứng co giật và khóc đêm do tâm hồn không ổn định, hoặc huyết hư không có ngoại tà.

Dựa trên các thông tin trên, ta thấy Bạch cương tằm là một loại thuốc quý với nhiều tác dụng. Nó có thể được sử dụng trong việc chữa đau đầu do phong nhiệt, viêm amidan, ho, viêm họng, tiếng khan, mất giọng, yếu sinh lý nam giới, rong kinh ở nữ giới, và làm đẹp da… Tuy nhiên, việc sử dụng Bạch cương tằm cần sự hướng dẫn của chuyên gia y tế hoặc bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong điều trị và tránh ảnh hưởng đến sức khỏe../.

DsCKI. Nguyễn Quốc Trung