Câu đằng: Vị thuốc quý trong Y học cổ truyền và hiện đại

Trong lĩnh vực Y học cổ truyền, câu đằng đã được coi là một vị thuốc quý có khả năng chữa trị các rối loạn chức năng thần kinh. Câu đằng đã được công nhận vì tác dụng tích cực của nó trong việc trấn tĩnh tâm hồn, giảm triệu chứng như hoa mắt chóng mặt, cao huyết áp, đau đầu, co giật ở trẻ em và động kinh…

• Khổ sâm cho lá – Vị thuốc quý giúp giải quyết nhiều vấn đề về sức khỏe đường ruột
• Tía tô: Vị thuốc với nhiều ứng dụng hữu ích trong y học
• Bìm bìm – Vị thuốc có nhiều công dụng hay trong y học cổ truyền

Hình ảnh cây và hoa Câu đằng

Tuy nhiên, Câu đằng không chỉ có giá trị trong Y học cổ truyền mà còn trong Y học hiện đại.

Hãy cùng theo dõi bài viết dưới đây của Giảng viên Trường Cao đẳng Y dược Pasteur, để hiểu rõ hơn về lợi ích của cây câu đằng đối với sức khỏe trong bối cảnh hiện đại.

1. Đặc điểm chung dược liệu

Tên gọi khác: Gai móc câu, Dây Móc câu, Thuần câu câu, Vuốt mèo, Móc ó…

Tên khoa học: Uncaria rhynchophylla – Rubiaceae (Họ Cà phê)

1.1. Mô tả thực vật:

Theo GV Cao đẳng Dược Hà Nội: Cây Câu đằng thuộc loại thân leo, có cành non có rãnh dọc thiết diện vuông góc và màu xanh nhạt. có màu xám đen khi cây trưởng thành

Lá của cây Câu đằng có cuống ngắn, mọc đối, và có lá kèm. Tại kẽ lá, bạn có thể thấy gai nhỏ mọc cong xuống dưới. Mỗi gai thường xen kẽ với một gai khác ở giữa chúng

Hoa mọc thành cụm, hình cầu thường xuất hiện ở đầu cành hoặc kẽ lá. Hoa có lá đài 5 cánh với ống ngắn, cánh hoa có 5 cánh và ống tràng dài, và có 5 nhị đính ở họng tràng.

Quả loại nang dài và dẹt, có chứa nhiều hạt có cánh.

Mùa hoa quả của cây thường từ tháng 3 – 7.

1.2. Phân bố, thu hái, chế biến

Câu đằng thường mọc và phân bố tập trung chủ yếu ở những vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới như Ấn Độ, Malaysia, Peru, Việt Nam…

Tại Việt Nam, cây Câu đằng phân bố rải rác tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Lạng Sơn, Cao Bằng, Yên Bái và một số vùng thượng du, Tuy nhiên, hiện nay việc trồng cây này vẫn chưa được thực hiện rộng rãi.

Thu hái – chế biến:

Câu đằng có thể được thu hoạch quanh năm, nhưng tháng 7 – 8 thường là mùa chính, vì lúc này các bộ phận gai đã trở nên đủ già để thu hoạch. Sau khi thu hoạch, cây Câu đằng được cắt thành các đoạn có móc câu, sau đó rửa sạch và tiến hành quá trình phơi hoặc sấy khô.

Sau quá trình phơi sấy khô, cây Câu đằng có thể được thái nhỏ mà không cần thêm bất kỳ chất tẩm nào và sau đó dùng để đun sắc với nước.

Hoặc có thể nghiền nát thành bột mịn để dễ dàng làm thành dạng hoàn tán.

2. Bộ phận sử dụng

Trong Câu đằng, bộ phận thường được sử dụng phổ biến nhất là đoạn thân hoặc cành có mấu gai mọc ở kẽ lá hoặc đoạn thân vuông, có hình dạng giống lưỡi câu, được cắt thành các đoạn có chiều dài khoảng 2 – 3cm và đường kính khoảng 5mm.

Phần lớn của những đoạn thân này thường có hai móc câu nằm đối diện lẫn nhau. Khi đem phơi khô, vỏ bên ngoài của dược liệu có màu nâu xám, trong màu nâu sáng hoặc vàng. Dược liệu này có tính cứng, dai, không có mùi và vị rất nhạt.

Loại có hai móc câu được coi là tốt hơn so với loại chỉ có một móc câu.

3. Thành phần hóa học

Y học hiện đại nghiên cứu và phát hiện có thành phần chính trong Câu đằng là alkaloid.

Trong thân và rễ Câu đằng có khoảng 0,041% alkaloid toàn phần được tìm thấy trong đó có khoảng 28,9% rhynchophyllin và isorhynchophuyllin.

Ngoài ra, hoạt chất alkaloid này còn được phân bố ở các bộ phận khác như là:

Thân, lá, và móc câu: có chứa rhynchophyllin, isorhynchophuyllin, và corynoxcin, isocorynoxcin

Thân và lá:có các thành phần như akumigin, rhynchophin, valestachotchamin cũng được tìm thấy

Vỏ, thân, cành: có chứa hirsutin, hirsutein.

4. Tác dụng dược lý

*Theo Y học cổ truyền

Câu đằng có vị ngọt, không mùi và tính hơi hàn. Được quy vào 3 kinh: can, tâm và tâm bào lạc.

Tác dụng: thanh nhiệt, bình can, trấn kinh. Thường được dùng cho trẻ em hàn nhiệt kinh giản, người lớn đau đầu mắt hoa.

Liều dùng, cách sử dụng

Ngày dùng 6 – 15g dưới dạng thuốc sắc.

Vị thuốc này không nên sắc lâu. Nếu sắc quá 10 phút sẽ làm tác dụng hạ áp của Câu đằng giảm.

* Theo Y học hiện đại

1. Tác dụng bảo vệ mạch máu, hạ áp:

Nghiên cứu thí nghiệm trên chuột đã chỉ ra rằng Câu đằng giúp bảo vệ nội mô mạch máu, đây là một yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị tăng huyết áp, cũng như cải thiện tính toàn vẹn của cấu trúc nội mô mạch máu.

2. Tác dụng chống co giật

Cây Câu đằng đã được thử nghiệm trên chuột bị động kinh, và nghiên cứu cho thấy rằng nó có tác dụng bảo vệ các tế bào thần kinh ở vùng đồi thị khỏi sự chết chóc, giúp ngăn ngừa co giật và điều trị động kinh, giảm tỷ lệ tử vong ở chuột.

3. Tác dụng giảm tiền sản giật

Câu đằng đã được nghiên cứu trong mô hình chuột tiền sản giật, một tình trạng nguy hiểm trong thai kỳ, và nghiên cứu cho thấy rằng dịch chiết alkaloid từ Câu đằng có khả năng làm giảm protein niệu, huyết áp tâm thu, tăng trọng lượng thai nhi và số lượng chuột con sống, và giảm các chỉ số viêm nhiễm..

4. Tác dụng ức chế cơ trơn: Nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng cây Câu đằng có khả năng ức chế cơ trơn ruột, giúp làm dịu cơn co thắt cơ trơn của phế quản.

Câu đằng vị thuốc với nhiều công dụng

5. Các bài thuốc sử dụng cây câu đằng

1. Chữa trị huyết áp cao

Dùng 12g câu đằng, 9g tàn diệp, 9g cúc hoa, 9g hạ khô thảo.

Đem Sắc và uống theo liều lượng đã nêu 1 thang/ngày

2. Chữa trị liệt thần kinh mặt

Sử dụng khoảng 60g câu đằng và hà thủ ô tươi, rửa sạch và sắc thành nước uống.

3. Chữa trị chứng đau đầu, chóng mặt

Bài 1: Dùng một hỗn hợp gồm câu đằng, cúc hoa, phòng phong, đảng sâm, phục thần, phục linh, trần bì, mạch môn (mỗi vị 15g) và thạch cao (30g) cùng với cam thảo (7,5g). Nghiền thành bột và sắc với nước. Mỗi lần dùng 12g, loại bỏ bã.

Bài 2: Câu đằng, Thạch quyết minh, Ích mẫu mỗi vị 12 gam và Hạ khô thảo 10 gam; Đỗ trọng 9 gam; Hoàng cầm 6 gam. Đem sắc uống trong ngày.

4. Chữa sốt kinh phong, chân tay co giật ở trẻ em

Dùng 10-15g câu đằng, 9g kim ngân hoa, 3g bạc hà, 6g cúc hoa, và 6g địa long.

Sắc thành nước và uống.

5. Chữa trị chứng khóc đêm cho trẻ

Sử dụng nguyên liệu gồm 3g câu đằng, 3g thuyền thoái, và 1g bạc hà. Đem sắc uống, ngày 1 thang. Kiên trì dùng trong 2 – 3 ngày.

6. Chữa trị chứng sốt cao, co giật, nghiến răng

Bài 1: Dùng câu đằng10g, kim ngân hoa 9g, cúc vàng và địa long mỗi vị 6g, 3g bạc hà sắc với 200ml nước. Uống 1 lần mỗi ngày.

Bài 2: Lấy câu đằng, răng lợn đốt cháy, bọ cạp tẩm rượu mỗi vị 12g, sao giòn, 40g kinh giới, 8g thuyền thoái, 8g phèn phi, và.luyện hồ tạo viên bằng hạt đậu xanh để uống. Trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên uống khoảng 2 viên/lần.

Bài 3: Sử dụng câu đằng và thiên ma mỗi vị 10g, 4g bọ cạp, 3g cam thảo, mộc hương, và sừng tê giác mỗi vị 2g đêm sắc uống..

Bài 4: Sử dụng khoảng mỗi vị 12g câu đằng và kim ngân hoa, mỗi vị 10g địa long và liên kiều, cùng 3g bọ cạp. Có thể tán thành bột hoặc sắc thành nước để uống.

Bài 5: Sử dụng 10g câu đằng,cúc hoa vàng, lá dâu tằm và hoàng cầm mỗi vị 9g, và 5g tằm vôi sắc thành nước và uống. Mỗi ngày dùng 1 thang

7. Chữa trị đau đầu, hoa mắt, chóng mặt

Bài 1: Câu đằng, ích mẫu, thạch quyết minh mỗi vị 12g, cùng với 10g hạ khô thảo, 9g đỗ trọng, 6g hoàng cầm . Đem sắc  uống trong ngày.

Bài 2:  12g câu đằng với sa sâm, hạ khô thảo, mạch môn, kỷ tử, thạch hộc, mẫu lệ mỗi thứ 8g, địa cốt bì, táo nhân, cúc hoa, trạch tả mỗi thứ 6g. Đem sắc  uống.

8. Chữa trúng phong

Dùng 30g câu đằng, 15g bạch thược, 15g địa long, 90g trân châu mẫu, 9g sinh địa hoàng, và 45ml nước trúc lịch. Sắc uống 2 thang/ngày ở giai đoạn cấp tính và 1 thang ở giai đoạn hồi phục. Và uống 2 thang/ngày ở giai đoạn cấp tính.

6. Một số lưu ý khi sử dụng

Theo Giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Hà Nội: Câu đằng là dược liệu có nhiều lợi ích đối với sức khỏe, tuy nhiên khi sử dụng chúng cần lưu ý một số trường hợp sau:

– Trẻ em dưới 6 tháng tuổi, người truyền máu, người bị huyết áp thấp không nên dùng

 – Tránh sắc thuốc quá lâu, vì điều này có thể làm mất tác dụng thực sự của chúng.

– Sử dụng đồ dùng làm từ ấm sứ hoặc thủy tinh để sắc thuốc thay vì đồ dùng kim loại, để tránh tác động của kim loại đối với thuốc.

– Không nên được tự ý kết hợp các vị thuốc hoặc kết hợp câu đằng với thuốc Tây mà cần tư vấn ý kiến của bác sĩ chuyên môn trước khi sử dụng.

Bài viết đã tả rõ tác dụng quý báu của Câu đằng trong việc chữa trị các rối loạn chức năng thần kinh như trấn tĩnh, cao huyết áp, chữa hoa mắt chóng mặt, đau đầu, co giật ở trẻ em và động kinh. Tuy nhiên, hiệu quả của Câu đằng trong y học hiện đại đang trong quá trình nghiên cứu và chưa được chứng minh rõ ràng. Việc sử dụng thuốc dựa trên Câu đằng nên được thực hiện dưới sự hướng dẫn và tư vấn của chuyên gia y tế để tránh những tác dụng phụ không mong muốn../.

Theo Tin tức tổng hợp từ DSCK1 Nguyễn Quốc Trung – GV Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur